فوق العاده و اضافه کار کارگر

فوق العاده و اضافه کار کارگر – در هنگام تنظیم قرارداد کار نکات مهمی وجود دارد که هم کارفرما و هم کارگر باید از آن مطلع باشند. مواردی نظیر: حق بیمه کارگری ، شرایط استعفا و اخراج کارگر ، نحوه محاسبه و پرداخت فوق العاده و اضافه کار کارگر از آن جمله اند. در مراکز کارگری یکی از نکات مهم تکلیف کارفرما برای دستمزد کارگر است. ما در این مقاله قصد داریم در مورد یکی از این موضوعات مهم یعنی فوق العاده و اضافه کار کارگر صحبت نماییم.

قبل از هر چیز خوب است به ساعت کار کارگران اشاره شود. ساعات کار به مدت زمانی گفته می شود که کارگر برای کارفرما کار می کند. هر گاه عدم انجام کار ناشی از بی ارادگی و بی میلی کارگر برای کار نباشد حتی اگر کارگر بیکار هم باشد جزء ساعت کار محسوب می شود. بنابراین وقتی کارگر در محل کار حاضر می شود همه ساعاتی که مشغول مقدمات کار است جزء ساعت کار محسوب می شود. به عنوان مثال لباس پوشیدن، ناهار خوردن و نماز خواندن جزء ساعات کار وی خواهد بود.

کار روز و کار شب

پیش از آنکه بخواهیم در مورد فوق العاده و اضافه کار کارگر صحبت کنیم لازم است برخی اصطلاحات کاربردی، تعریف شوند. ابتدا باید دانست برابر قانون کار، ساعت کار روزانه کارگر 8 ساعت و در طول هفته 44 ساعت(یعنی در هر روز هفته 7 ساعت و 20 دقیقه) می باشد. ساعت بیشتر از این زمان نیاز به توافق دو جانبه دارد. برابر ماده 53 قانون کار ، از ساعت 6 صبح تا 22 شب را ساعات کار روز می نامند. ساعت 22 شب تا 6 صبح ساعات کار شب نامیده می شود.

کار مختلط ، متناوب ، نوبتی و اضافه

کار مختلط: به کاری گفته می شود ساعات انجام آن در روز و قسمتی در شب واقع می شود. کارگر مختلط کار، ساعاتی را که در شب کار می کند 35 درصد فوق العاده شب کاری دریافت می کند.

کار متناوب : کاری است که نوعاً در ساعات متوالی انجام نمی یابد بلکه در ساعت معینی از شبانه روز صورت می گیرد. مثل کار در نانوایی و رستوران. در کار متناوب نباید ساعت کار و کار اضافه و فواصل میان آنها در مجموع بیشتر از 15 ساعت در شبانه روز باشد.

کار نوبتی: کاری است که در طول ماه به صورت شیفت های متناوب گردش می کند. به نحوی که نوبت های انجام کار در صبح یا عصر یا شب واقع می شود. کارگران نوبتی باید فوق العاده نوبت کاری یا حق شیفت دریافت نمایند.

کار اضافه : به کاری گفته می شود که اضافه بر ساعت قانونی کار یعنی 8 ساعت در روز انجام می پذیرد.

نحوه پرداخت فوق العاده نوبت کاری

الف- ممکن است نوبت کاری کارگر در صبح و عصر واقع شود. یعنی یک هفته نوبت صبح و یک هفته نوبت عصر باشد. در این صورت، علاوه بر مزد اصلی، 10 درصد اضافه حقوق باید به کارگر پرداخت شود.

ب – ممکن است نوبت  کاری کارگر در هر هفته به ترتیب صبح ، عصر و شب باشد. در این صورت، استحقاق 15درصد اضافه حقوق دارد.

پ – ممکن است نوبت کاری کارگر، در”صبح و شب” یا “عصر و شب” قرار گیرد. در این صورت، استحقاق دریافت 22.5 درصد اضافه حقوق را دارد.

ت – ممکن است کارگر غیر نوبتی، در شب مشغول کار شود. در این صورت، علاوه بر مزد ساعات کار عادی، باید 35 درصد بیشتر دریافت نماید.

نحوه محاسبه فوق العاده نوبت کاری

برای محاسبه نحوه و میزان پرداخت فوق العاده نوبت کاری، بدین ترتیب عمل می شود که:

• ابتدا از روز اول کاری کارگر تا هر چند روز که مجموع ساعت کاری به 176 ساعت برسد محاسبه می شود.(بطور معمول حدود 22 روز کاری خواهد شد).
• سپس اگر ساعتی که کارگر در شب انجام وظیفه کرده از حدود نصف این ساعت شد، میزان نوبت کاری معادل 22.5 درصد کار روزانه خواهد بود. ممکن است ساعات کار شبانه کارگر از نصف خیلی کمتر و نزدیک به یک سوم مجموع کاری مورد نظر باشد. در این صورت، میزان فوق العاده نوبت کاری 15 درصد کار روزانه خواهد شد.

شرایط ارجاع کار اضافه به کارگر

مطابق ماده 59 قانون کار ، در شرایط عادی ارجاع کار اضافی به کارگر تحت شرایط زیر مجاز خواهد بود:

1. موافقت کار: یعنی تا زمانی که کارگر مایل به  انجام کار اضافه باشد، نمی توان او را به انجام این کار اجبار نمود.
2. پرداخت اضافه بر مزد کارکر: یعنی در زمان اضافه کار باید کارگر علاوه بر مزد روزانه، معادل 40 درصد مزد ساعت کار عادی را دریافت نماید.
3. محدودیت ساعات اضافه کار: نمی توان در هر شبانه روز بیش از 4 ساعت اضافه کار به کارگر ارجاع نمود. مگر در موارد استثنایی که کارگر هم به انجام آن راضی باشد.

ارجاع کار اضافه در شرایط اضطراری

در شرایط اضطراری ساعت اضافه کار می تواند به استناد ماده 60 قانون کار تا 8 ساعت در روز نیز افزایش یابد. شرایط اضطراری می توانند موارد زیر باشند:

• جلوگیری از حوادث قابل پیش بینی
• ترمیم خسارت ناشی از حوادث بزرگ
• مواردی که فعالیت کارگاه به دلیل بروز طوفان و سیل و زلزله و نظایر آن قطع شده و کارفرما قصد بازکرداندن شرایط به قبل را دارد.

در این موارد به منظور پیشگیری از مسائل سوء ، کارفرما موظف است حداکثر ظرف 48 ساعت موضوع را به اطلاع اداره کار برساند. تا ضرورت کار اضافی و یا مدت آن از سوی اداره کار تعیین و اعلام شود. تشخیص ضرورت کار اضافه در این موارد با کارفرما بوده و اراده و موافقت کارگر در این مورد الزامی نیست.

تکالیف کارفرما در مورد فوق العاده نوبت کاری یا اضافه کار

• پرداخت فوق العاده شب کاری به کارگران غیر نوبتی منوط به انجام کار از ساعت 22 شب تا 6 صبح خواهد بود.
• مزایی که به عنوان فوق العاده نوبت کاری یا شب کاری به کارگر پرداخت می شود جزء مزد کارگر نیست. و در محاسبه اضافه کاری ، عیدی و پاداش و ستوان خدمات و نظایر آن منظور نخواهد شد.
• اخذ تعهد از کارگر مبنی بر انجام کار روزانه و مدتی به عنوان اضافه کار مثلاً 4 ساعت در قرارداد کار اولیه از شروط غیر نافذ و بلا اثر خواهد بود.
• تهاتر کسری ساعت کار روزانه از ساعت اضافه کار به دلایلی نظیر تأخیر در ورود یا تعحیل در خروج، صحیح نمی باشد.
• ساعت کار روزانه بیشتر از 7 ساعت و 20 دقیقه یا  بیش از 44 ساعت کار هفتگی مشمول اضافه کار خواهد بود.
• در مواردی ممکن است کارفرما از کارگران عادی صبح کار یا بعد از ظهر کار برای انجام کار در شب دعوت کند. در این موارد، مبلغ اضافه دریافتی کارکر 75 درصد مزد روزانه است. که 35 درصد مربوط به فوق العاده شب کاری و 40 در صد فوق العاده اضافه کاری خواهد بود.